رشته Landscape design   چیست؟

در زبان فارسی واژه landscape برابر مفهومی ندارد و در ترجمه آن از واژگانی مانند منظر و یا چشم انداز استفاده می شود که بار حسی و مفهومی کامل واژه معادل انگلیسی را با خود به همراه ندارد.در نهایت نزدکترین تعبیر فارسی این رشته در زبان فارسی واژه معماری منظر می باشد .
رشته معماری منظر علم یا حرفه ای میان رشته ای است که مرزهای مشترکی با سایر رشته ها دارد ولی نگاه تازه ای به معماری محیط یا فضای بیرونی دارد که به ویژه در کشورهای پیشرفته صنعتی طی دهه های اخیر رشد سریع و اهمیت چشمگیری یافته است.
معماری منظر، علمی است نو، طبیعت‌گرا، مخاطب محور و عملکرد گرا و ناشناخته در ایران که با تلفیقی از خاطرات، نیازها و زیبایی شناسی مشترک مردم، فضای بیرونی شهر را طراحی و هدایت می‌کند. اما در پروژه‌های سیما و منظر شهری در سراسر کشور، به دلیل عدم تخصص و بی‌توجهی به اصول و تکنیک‌های مربوط به سیما و منظر شهری سبب تکرار، تشابه و التقاط ناموفق سبک‌های خارجی و داخلی و گاه نابودی عناصر و بافت‌های ارزشمند تاریخی شده است.عبارت و ترجمه نادرست واژه شهرسازی، ناآگاهی از اصول علمی و تکنیک‌های رایج در معماری منظر، سبب شده که مسوولان (حتی اکثر کارشناسان معماری) تصور کنند شهر را همانند ساختمان می‌توان ساخت، در حالی‌که شهر یک پدیده جاندار همانند انسان است که آن‌را نمی‌توان ساخت، بلکه تنها می‌توان مطابق با استعداد‌هایش هدایت کرد.
معماری منظر، شاخه‌ای است منشعب از رشته معماری در تعریف و کارکرد کلاسیک آن که مجموعه گسترده‌ای را از طراحی اشیا و لوازم صنعتی گرفته تا ساختمان و محوطه‌های شهری و راهسازی و... در بر می‌گرفت. اما از قرن 19 به بعد به تدریج به رشته‌ها و شاخه‌های متعددی تقسیم شد که آنها را با عناوینی چون طراحی ساختمان و شهرگرایی یا Orbanism که در فارسی به غلط شهرسازی ترجمه شده، می‌شناسیم. این تقسیمات اگرچه از قرن 19 مطرح شده اما تنها طی 3 یا 4 دهه اخیر است که هر یک از این رشته‌ها به طور حرفه‌ای و سازمان یافته و مستقل از رشته معماری در زمینه‌های مختلف متمرکز شده‌اند. به گونه‌ای که معماران ساختمان تنها به طراحی توده حجمی ساختمان با استفاده از مصالح معدنی یا سینستیک (Synsetic) یا مصنوعی متمرکز شدند و رشته Orbanism یا شهرگرایی یا به اصطلاح رایج در ایران «شهرسازی» نیز به اعتبار اینکه شهر مقوله‌ای صرفاً متکی به معماری نیست و تئوری یا اصول خاص خود را دارد از این مجموعه کلی مجزا شد. رشته معماری منظر نیز در همین راستا رشته‌ای مستقل و بسیار جدید است که به طراحی فضاهای باز بیرونی می‌پردازد. طبیعتا این فضا هم عناصر متنوعی دارد که از درختان و گیاهان گرفته تا حوض و استخر و جوی‌ها، پیاده رو یا پیاده راه‌ها و خیابان‌ها، پارک‌ها، مبلمان شهری و مانند آن را در بر می‌گیرد. این عناصر عمدتا در محدوده‌ای جای دارند که دانش کلاسیک معماری در این زمینه چندان جوابگو نبوده است. در واقع معماری منظر یک بسته نرم‌افزاری کامل است که مجموعه عوامل موثر بر طراحی فضاهای بیرونی را مورد بررسی قرار داده و بر اساس امکانات یا محدودیت‌های آن، سیما و  منظر شهری را طراحی و برنامه ریزی می‌کند.
معماری منظر رشته ای است که از لحاظ آموزش آکادمیک در کشور ما عمر کوتاهی دارد و هنوز جایگاه واقعی خود را در فرهنگ عمومی و جامعه حرفه ای به دست نیاورده است. علت این امر را می توان در عدم ارائه تعریفی جامع از آن برای عموم، مشخص نبودن حوزه فعالیت آن و تداخل رشته های وابسته جستجو کرد.
این نوشتار با هدف معرفی رشته معماری منظر، جایگاه حرفه ای و حوزه نفوذ آن ارائه می شود و می کوشد تا در نهایت به یک تعریف مشخص و کامل از آن دست یابد.
معماری منظر شاخه ای از معماری است که با سازماندهی زمین و ساختمان ها برای استفاده و بهره مندی انسان سروکار دارد و به فضای بیرونی- چه از دیدگاه محیط زیست و طبیعت، چه از دیدگاه رابطه آن با زندگی انسان و چه از دیدگاه هنر و زیبایی شناسی- می پردازد. این دانش سعی در درک ارزش ها و زیبایی های طبیعت و سرزمین ها و تفاوت ها و قابلیت های محیط دارد تا در قالب طرح و نگرشی نو، راهکارهای استفاده بهینه از آن و چگونگی تجدید حیات محیط را در مقیاس خرد و کلان جستجو کند.
این تخصص یک تخصص بین رشته ای است که ریاضیات، علوم، مهندسی، هنر، تکنولوژی، علوم اجتماعی، سیاست و فلسفه را شامل می شود. فعالیت یک معمار منظر می تواند از طراحی پارک ملی تا طراحی فضای باز برای شرکت های تجاری بزرگ، از طراحی یک محوطه مسکونی تا طراحی زیرساخت های شهری و مدیریت زمین های بکر و احیاء اراضی مخدوش شده مثل معادن یا محوطه های دفن زباله را در برگیرد. معمار منظر بر روی انواع ساختارها و فضاهای بیرونی اعم از کوچک و بزرگ، روستایی و شهری با مصالح نرم و سخت و مسائل هیدرولوژیکی و اکولوژیکی متفاوت فعالیت می کند.

معماری منظر به عنوان یک رشته فنی _ هنری در طراحی سیمای شهری چه اهدافی را مد نظر قرار می‌دهد و چه تمایز یا اشتراکی با سایر رشته‌های مربوط به معماری دارد؟

   سه هدف به طور عمده در معماری منظر مورد توجه است و کسانی که تئوری‌های مربوط به این رشته را مطالعه می‌کنند، می‌آموزند که طراحی فضاهای بیرونی یا جمعی یا همان Public space، نخست از لحاظ فرهنگی _ هویتی همچنین زیبایی‌شناسی هنری و سرانجام از لحاظ کارکردی یا عملکردی، چگونه باید باشد و به چه مواردی باید توجه شود. بنابراین یک معمار منظر بخش مهمی از عمر یادگیری‌اش را صرف آموختن این وجوه می‌کند. توجه به وجه زیبایی شناسی هنری بیشتر به خوانایی محیط منجر می‌شود و وجه فرهنگی _ هویتی، مسایل نشانه شناسی و ذهنی انسان‌ها را در بر می‌گیرد و توجه به وجه عملکردی به معنی توجه به تامین نیازهای عمومی مخاطبان یا استفاده کنندگان است. در حالی که معماری توده ساختمانی بیشتر به ایستایی و مقاومت بنا و مسایلی از این دست می‌پردازد همین طور  طراحی صنعتی که بیشتر به طراحی ابزار و وسایل صنعتی می‌پردازد. البته این رشته فصل مشترک زیادی هم با سایر رشته‌ها دارد اما دنیای امروز این تقسیم بندی‌ها را بر هم زده است. در عین حال رشته معماری منظر علم یا حرفه‌ای میان رشته‌ای یا inter disipliner است که مرزهای مشترکی با سایر رشته‌ها دارد ولی نگاه تازه‌ای به معماری محیط یا فضای بیرونی دارد که به ویژه در کشورهای پیشرفته صنعتی طی دهه‌های اخیر رشد سریع و اهمیت چشمگیری یافته است.

مهمترین علت رشد سریع این رشته در کشورهای پیشرفته صنعتی چیست؟
محبوبیت و اهمیت فضاهای عمومی و کارکرد آن برای مردم که علاوه بر مردم و سکنه بومی هر منطقه، ویژگی‌های آن کاراکتر خاص از شهر را به نمایش می‌گذارد و معرف آن شهر است. و از این رو در صنعت گردشگری نیز اهمیت خاصی دارد. به عنوان مثال یک گردشگر در شهری همانند پاریس، برای آشنایی با این شهر و جنبه‌های مختلف فرهنگ عمومی آن، داخل بناها و ساختمان‌های عمومی شهر نمی‌شود، بلکه در فضاهای عمومی همانند خیابان شانزه لیزه، برج ایفل و... گردش می‌کند که از جنس فضاهای بیرونی است. فضاهای بیرونی هدف عمده تمام توریست‌ها برای آشنایی و دیدار از شاخصه‌های فرهنگی _ اجتماعی یک شهر یا منطقه است که اینها همه در ذیل معماری منظر جای می‌گیرد و امروزه با منافع ملی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جوامع مختلف به شدت مرتبط شده است.

در حال حاضر معماری منظر در ایران چه جایگاهی دارد و متخصصان و اولیا امور تا چه حد در برنامه‌ریزی‌های مرتبط با سیمای شهری به تئوری و تکنیک‌های مرتبط با آن توجه می‌کنند؟
 رشد کاربرد اصول معماری منظر در ایران اگر نگوییم در حد صفر، در حد یک است و به‌رغم اهمیت و رشد سریع این رشته در جهان، توجه به این رشته در ایران صرفاً، در سطح محافل آکادمیک و دانشگاهی مطرح است. بنابراین تنها می‌توان به فارغ التحصیلان امیدوار بود که در آینده در این رشته تخصص لازم را کسب و کار جدی خود را به طور حرفه‌ای آغاز کنند. اما آنچه تاکنون در طراحی فضاهای بیرونی کشورمان صورت گرفته، عمدتاً توسط معمارانی انجام شده که نه متخصص معماری منظر، که علاقه‌مند به طبیعت بوده‌اند. از این‌رو به دلیل عدم توجه به اصول و تکنیک‌های اساسی در این رشته، در 95 درصد از پارک‌های کشور شاهد تکرار و تشابه عناصر و تزیینات هستیم. زیرا طبق تعاریف کلاسیک، پارک عبارت است از مجموعه‌ای از درختان با مسیر‌های مارپیچ و استخرها، در حالی‌که در تعاریف و تئوری‌های جدید معماری منظر هر پارک متناسب با امکانات نیاز مخاطبانش طرحی ویژه و منحصر به فرد را ایجاب می‌کند و درست همانند یک فیلم در سینما، حرف خاصی برای مخاطب دارد و مخاطبان در این فضاها، فقط درخت و آب و چمن نمی‌بینند، بلکه رشد می‌کنند و می‌آموزند زیرا در این پارک‌ها اموری چون مرور خاطرات، دیدارهای اجتماعی با گروه‌های مختلف مردم و... امکان‌پذیر است. در معماری منظر، طراح فضای عمومی باید در یابد که انسان‌ها و مخاطبان در هریک از فضاهای عمومی به چه چیزی نیاز دارند، این مکان در چه فضای اجتماعی _ اقتصادی واقع شده و در نهایت چگونه می‌توان آن را طراحی کرد. بنابراین معماری منظر، رشته‌ای کاملاً طبیعت‌گرا، عملکردگرا و مخاطب محور است که به جنبه‌های تاریخی _ هویتی و خاطرات جمعی و روان شناسی و کلاً نیاز روانی مخاطبانش توجه جدی دارد. زیرا نیاز روانی مخاطب در موفقیت طراحی برای یک فضای عمومی نقش تعیین کننده‌ای دارد. یک بانک اگر معماری بدی داشته باشد، فرد برای گذران امور بانکی خود ناگزیر از مراجعه به آن است. اما یک پارک اگر بد ساخت یا بی‌ارتباط با نیازهای فرد باشد، به سرعت و به آسانی طرد و رد می‌شود. به دلیل تجارب ناخوشایند سال‌های گذشته، برخی از مسوولان و اولیا امور نیز متوجه اهمیت این رشته شده‌اند اخیراً برخی دستگاه‌های دولتی همانند شهرداری و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سامان‌دهی و اجرای برخی پروژه‌های خود به رشته معماری منظر و روش‌های آن در اجرای این پروژه‌ها توجه کرده‌اند اما این‌ها همه در حد گام‌های آغازین است.

مخاطبان رشته Landscape design

    تمامی افرادی که به گرایشها و حوزه های فعالیت معرفی شده در این رشته علاقه مندند و یا قصد فعالیت در این زمینه ها را دارند

    تمامی دانشجویان رشته های معماری , عمران , شهرسازی و فضای سبز
    تمامی مهندسان رشته های معمار , عمران , شهرساز و فضای سبزکه در رشته های مذکور فعالند و تمایل به پیشرفت در زمینه کاری خود و جذب در آمد بیشتر دارند.
    پیمانکارانی که در شرکتهای مشاور یا سازمانهای دولتی نظیر شهرداری ها , سازمان پارکها  , جهاد کشاورزی , وزارت راه و سایر سازمانها و ارگانهای مشابه مشغول به کارند یا تمایل به همکاری با آنها را دارند .
    دانشجویانی که قصد ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در رشته معماری منظر را داشته یا قصد دارند افزایش مهارت های کاربردی خود را افزایش دهند.

اهداف کلی رشته و فرصتهای شغلی و شرح دروس:
برای آشنایی بیشتر متقاضیان و نیز افرادی که در بازار کار و کاریابی به دنبال آینده شغلی بهتری هستند، اطلاعات بیشتری شامل: برنامه درسی(سرفصل) و مدت زمان دوره ، معرفی سایر رشته های مرتبط و معرفی فرصت شغلی و بازارکار این رشته ارایه می شود.
همزمان با رشد شهرنشینی و افزایش تراکم جمعیتی شهرها ، بالا رفتن تکنولوژی و سطح ارتباطات و در نتیجه تغییر دیدگاهها و خواسته های شهروندان و تبدیل عرصه های شهری به جزئ جدانشدنی از زندگی روزمره افراد و همچنین تبدیل فضای شهری به یکی از ارکان نمایان کننده قدرت های اقتصادی و سیاسی جوامع بشری و دولتها و تعامل فضای باز و بسته، امتزاج عرصه‌های خصوصی و عمومی، و در نهایت همنشینی طبیعت با محیط‌های دست ساخت بشر، دولتمردان و مسئولان را بیش از پیش به فکر تبدیل شهرها به فضاهائی زنده , پویا ,جذاب و کاربردی انداخته به گونه ای که میبینیم در کشورهای پیشرفته دنیا یکی از مهمترین دغدغه ها و بیشترین تمرکزها امروزه به سوی پیشرفت فضاهای شهری معطوف شده تا جائی که امروزه عرصه های مختلف شهری در کشورهای پیشرفته همچون پایتختهای کشورهای اروپائی مانند پاریس و لندن و برلین و ... و نیز کشورهایی مانند امارات متحده عربی و قطر و بسیاری شهرها و کشورها دیگر از مهمترین ارکان کسب در آمد و سرمایه و ایجاد موقعیتهای مختلف شغلی برای ساکنین و جذب سرمایه های خارجی از سوی گردشگران و سرمایه گذاران خارجی است .
چنانچه میبینیم در اکثر کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت فارغ از هرگونه شرایط سیاسی و اقتصادی توجه به پیشرفت و گسترش عرصه های مختلف شهری در رده های اول اهمیت قرار گرفته چرا که با گسترش و پیشرفت فضاها و عرصه های مختلف شهری نه تنها امکان ایجاد اشتغال برای تعداد کثیری از طراحان و مجریان و سایر دست اندر کاران در زمینه های مختلف ایجاد شده بلکه با ایجاد فضاهای جدید و متنوع در عرصه های مختلف مانند انواع پارک ها و گردشگاهها در مقیاسهای مختلف , شهر بازیها , آکواریمها و پارکهای آبی ,مراکز فرهنگی و تفریحی مانند سینماها, فرهنگسراها , نمایشگاهها , مراکز خرید , رستوران ها و کافه ها و گسترش شبکه های دسترسی مانند خیابانها , اتوبانها , بزرگراهها و... که در نهایت به گسترش شهر می انجامد علاوه بر اینکه چهره شهرها را به شهرهایی مدرن ومرفه تبدیل کرده بلکه امکان ایجاد اشتغال برای جمع کثیری از شهرندان در زمینه های متفاوت و متنوع ایجاد شده و علاوه بربالا رفتن سطح رفاه باعث ایجاد درآمد ها و منابع مالی کثیر برای دولتها و همچنین تبدیل شدن شهرها به  نقاطی برای جذب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی می شود .



اجرای آلاچیق - وزارت ورزش و جوانان - خیابان سئول توسط علی واثق ملکی .

فرصتهای شغلی و بازار کاری
با توجه به مقدمه ارائه شده  می بینیم که رشته طراحی Land scape  با اینکه در کشور ما زیاد شناخته شده نیست دارای بازار کار بسیار گسترده و متنوع و دائمی بوده و متقاضیان این رشته با کسب مهارت در این زمینه می توان آینده شغلی خود را تضمین نمایند .فارغ التحصیلان این دوره می توانند در مراکز آموزشی مانند دانشگاهها و موسسات عالی برای تدریس مشارکت و یا در دفاتر خصوصی مشاورها، مراکز دولتی مانند شهرداری، محیط زیست، در شهرستانها بعنوان طراح یا مشاور طرح و مانند آن و یا به صورت پیمانکاران خصوصی یا دولتی و یا تولید کنندگان ملزومات این رشته مانند پرورش انواع گل و گیاه یا مبلمانهای شهری و... به کار مشغول شوند